تحقیق در مورد تاریخچه چاروق دوزی

مقدمه :
چاروق دوزی هنر سنتی و دستی شهرستانهای قوچان و بجنورد می باشد و چاروق به نوعی پاپوش گفته می شود که شبیه به قایق بوده و در محل انگشتان پا با قوسی به طرف بالا برگشته است که درگذشته مورد مصرف عموم بوده با این تفاوت که چاروق برای طبقه اعیان دارای تزئینات بوده و مردم عادی بدون تزئین و ساده آن را استفاده می کردند.

هدف از انجام این گزارش و تحقیق دراین مورد خاص ، نشان دادن این وصنعت بودکه مخصوص بجنورد است . ضمن آنکه بعد از تحقیق دراین مورد و دیدن مراحل کار خودم بیش از پیش به این حرفه مورد علاقمند شدم و امید آن دارم که بتوانم فرهنگ و آداب و رسوم سنتی منطقه خود را به خوبی بشناسانم .

عمده تحقیق میدانی بود به جز مواردی اندک که لازم بود از مقالات بهره گرفت .لازم است از استادکاران گرامی ،آقایان حسینعلی محمد زاده و حسین محمد زاده ، کمال تشکر و قدردانی راداشته باشم که در رجوع برای این تحقیق ،نهایت راهنمایی را برای من داشتند . همینطور از استاد گرامی ام ، سرکار خانم شریفی نیا که باعث شدند دید من نسبت به صنایع دستی کشور و فرهنگم بازتر شود .

مواد اولیه
چرم دباغی شده گاو و گوساله قالبهای چوبی ،نخ ابریشم ، نخ گلابتون ،نخ قندی ، ابزارکار کفاشی مانند مشته ، صیقال ،سوراخ کن و …………

دباغ خانه چرم
ساخت خودچرم سنتی است . چرم مورد نیاز برای ساخت چاروق را دباغی شده فراهم می کنند . قدیم دربجنورد ، دو دباغ خانه وجود داشته که چرم مورد نیاز چاروق دوزان را فراهم می کرده است . ولی الان در بیشتر از سه , چهار شهر کشور ، دباغ خانه وجود ندارد که می توان اصفهان ،همدان و زنجان را نام برد و کارگاه های آنها به همان صورت سبک قدیم است .

(( تهیه چرم دباغی به این ترتیب است که پــوست حیــوانی مانندگاو و یا گوسفند را بعد از ذبح از گوشت جدا کرده و پــشت ورویـش را درخمیر آرد جو می خوابانند و بعـد از30-20 روزآن را خارج می کنـندکه بعد از این مدت ،موهـای پوست به راحتی با کاردک کنده می شــودو بعد از کنـــدن مــو و خشک شدن ، آن را درون خــــوراک مـازو قـــرار مـــی دهند که این مازو از میوه درختی درکردستـــــان تهـیه می شود و این میـــــوه شبیه به فندق بوده که میوه را کوبیـــــده و به آرد تبدیــل می کنند و درون آب حــــل می کنند و بعد از آن چــرم را درونش قرار می دهند و بعد از خارج نمـــودن از مازو , چرم را شسته و خشک می کنند و رنگ گیاهی روی سطح خــــارجی آن می مالند تابه رنگ نارنجی تا قرمز در آید و سپس این چرم دبــاغی شده را به شکل مثلث یا مستطیـــل برش می دهند .))

تعریفی از چاروق
چاروق نوعی کفش سنتی مخصوص شمال خراسان است . حدود 50-40 سال قبل استفاده می شد . از 40 سال به این طرف، کم کم با آمدن ماشین و کفش های جدید ، استفاده نشد تا حدود سال 60 که آقای حسین محمد زاده ، به آن جنبه تزئینی بیشتری دادند . و انواع مختلفی از آن ساختند که دیگر از بین نرود و به واسطه ارتباطی که با ادارات مختلف ازجمله جهاد ، صنایع دستی ، میراث فرهنگی ،ارشاد همبنطور شرکت در نمایشگاهها داشتند باعث شدکه بمانند . در میدان شهید بجنورد ، بازارچه ای است که درقدیم به بازار کفاشان معروف بوده که در آن همه استاد چاروق دوز و نوعی کفش های سنتی دیگر بود ولی امروزه اغلب مغازه ها ی این بازارچه به محل فروش هنرهای دستی ترکمن اختصاص دارد . درخصوص استادکاران قدیمی این بازارچه ،آقای حسین محمد زاده می گویند : قدیمی ترین استادکاران آن بازارچه پدر ما است . 5 تا پسر داشته که من کاراو را ادامه دادم .

نقش هاو مراحل ساخت ، همان طرز قدیم است تمامی مراحل ساخت چاروق از ابتدا تا انتها یعنی ساخت رویه وزیره و ………. توسط خود این دو استاد کار انجام می شود .

ویژگی چاروق اصیل که نکته بسیار جالبی است ،این است که :
1- دو لنگ کفش ، چپ و راست ندارند .
2- کلاً زیره ، رویه و پشت آن از یک تکه چرم است یعنی محل دوخت آن فقط ازیک قسمت به نام شیرازه است .مواد اولیه آن ، چرم طبیعی گاو و گوساله است . نوع گاوی آن درکفش های زنانه و مردانه استفاده می شود و نوع گوساله آن برای کفش های بچه گانه . و
دلیل آنکه از چرم گوساله و یا قسمتهای نرم گاو برای چاروق بچه گانه استفاده می شود ، آنست که نرم تر است و پا را اذیت نمی کند .
برش ها اکثراً ذهنی است والگوزیاد استفاده نمی کنند . نخ هایی هم که برای تزئین استفاده می شود بیشتر نخ ابریشم و گلابتون است .

بیشتر قالبهای قدیم را استفاده می کنند که از چوب چنار است و دست ساز هستند ولی نوع های جدید آن کارخانه ای هستند . درقدیم چون آب و هوا خیلی سرد بوده و برف نسبتاً زیاد بوده است , چاروق ها را با جوراب های پشمی ضخیمی می پوشیدند و قالبها را نسب به الان بزرگتر درنظر می گرفتند که چاروق نسبت به پا مقداری بزرگتر بود .

می توان گفت درقدیم ، نوع کفشی که می پوشیدند مخصوصاً مردانه ، همین چاروق ها بودند ولی الان استفاده عمومی ندارد و بیشتر جنبه تزئینی دارند و درمراسم های سنتی به همراه لباس سنتی استفاده می شود .

چاروق نوعی سنتی آن است و لی نوع جدید آن کفش چاروق است که قسمت دماغه چاروق را ندارد و بیشتر به عنوان روفرشی استفاده می شود .
در قدیم ،زیره دیگری به چاروق می خورده ،یعنی یک زیره به قسمت پاشنه ویک زیره به قسمت پنجه و به آنها چاروق های چهارپینه می گفتند ، یعنی هر جفت چهارپینه داشت . اکثراً هم آن زیره را از یک جنس مقاوم مثل پادوش ( چرم گاومیش ) می زدند ولی الان که جنبه تزئینی دارد ، دیگر این کار را نمی کنند .
با آمدن ماشین ، دوخت چاروق برای مدت کوتاهی به فراموشی سپرده شد تا اینکه به توصیه محمد نداقی به دولت که شاهد استقبال کشورها از چاروق های ایرانی بوده است , دوباره این هنر زنده شد .