تحقیق درباره قرآن و غزوه بدر

درس ‏هایى آموزنده از مبارزات پیامبر و یاران
روحیه معنوى
کسى که دو نبرد بدر و احد را با ژرف‏نگرى مورد دقت و بررسى قرار دهد، بالا بودن روحیه معنوى مومنان را ملاحظه خواهد کرد. این روحیه یکى از اسبابى بود که به پیروزى آنان انجامید و در دشوارترین شرایط جنگى توانستند از خود پایدارى نشان دهند.

سران و فرماندهان نظامى دنیا به ارزش و اهمیت جنبه‏هاى معنوى روح اعتراف کرده‏اند. «ناپلئون» مى ‏گوید: نسبت قدرت معنوى در میدان کارزار نسبت به توان جسمى و مادى، نسبت سه به یک [یعنى سه برابر] است.

«مونتگمرى» در جنگ جهانى دوم، بر اهمیت روحیه معنوى و تاثیر آن دردستیابى به پیروزى تاکید مى‏کند. این فرمانده نظامى جز با هوشمندى کامل و تجربه جنگى و فرماندهى نیروها به این نتیجه دست نیافته است.

تحقیقات جنگ و نبردهاى امروزى ثابت کرده که رزمنده شایسته و موفق کسى است که از هر دو روحیه معنوى و قدرت مادى برخوردار باشد. روحیه معنوى از ایمان انسان سرچشمه مى‏گیرد و رزمنده آگاهى دارد براى چه هدفى مى‏جنگد و در کنار اعتمادى که به نفس خویشتن و به فرماندهى و توان و کاردانى او دارد مبارزه مى‏کند. خداى متعال پس از جنگ بدر آیاتى نازل فرمود و در آن جایگاه روحیه معنوى و ضرورت آن را در نبردها، روشن ساخت:

یا اَیُّها الَّذِینَ آمَنُوا اِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الاَدْبارَ * وَمَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ اِلّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ اَوْ مُتَحَیِّزاً اِلى‏ فِئَهٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَمَاْواهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ المَصِیرُ؛(1)

اى اهل ایمان، اگر با پیشروى و تهاجم کافران روبه‏رو گشتید، پشت به دشمن نکنید. هر که در روز جنگ بدان‏ها پشت کرد و به کنارى رفت و یا به گروهى ملحق شد، در حقیقت به خشم و غضب الهى روى آورده و جایگاهش دوزخ است که بدترین منزلگاه است.

این آیه شریفه رزمندگان را از گریختن از میدان جنگ برحذر داشته و به پایدارى و استقامت در برابر دشمن دعوت مى‏کند. کسى که از میدان کارزار فرار مى‏کند، در وعده پیروزى الهى به مومنین دچار شک و تردید مى‏شود، همان گونه که اگر در قدرت آفریدگار جهان شک و تردید به وجود آید، از هرگونه قدرت دشمن، ترس و بیم به دل راه مى‏یابد و از این ناحیه آن را مى‏توان نوعى شرک دانست… از طرفى دلهره و ناکامى در صفوف رزمندگان ایجاد مى‏کند و در برابر دشمن روحیه خود را ازدست داده و سبب کشته شدن مسلمانان مى‏گردد.

مومن باید دلى چون کوه، راسخ و پا برجا داشته و هیچ قدرتى در زمین نتواند او را به شکست وا دارد، چه این که او ارتباط با خدا دارد و مرگ هر کسى به دست خداوند است، بنابراین نمى‏سزد که مومن از بیم مرگ از صحنه نبرد فرار کند. از جمله آیاتى که در این زمینه نازل گشته، این آیات است:

یا اَیُّها الَّذِینَ آمَنُوا اِذا لَقِیتُمْ فِئَهً فَاثْبُتُوا وَاذکُرُوا اللَّهَ کَثِیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ * وَاَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذهَبَ رِیحُکُمْ وَاصْبِرُوا اِنَّ اللَّهَ مَعَ الصّابِرِینَ * وَلا تَکُونُوا کَالَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بَطَراً وَرِئاءَ النّاسِ وَیَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَاللَّهُ بِما یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ؛(2)

اى اهل ایمان، اگر با گروهى از دشمنان برخوردید ثابت قدم بمانید وخدا را بسیار یاد کنید، شاید به رستگارى دست یابید و از خدا و رسول او فرمان ببرید و با یکدیگر مناقشه و کشمکش نکنید که شکست خورده و قدرت خویش را از دست مى‏دهید و صبر و شکیبایى پیشه کنید، به راستى که خداوند با صبر پیشگان است و مانند کسانى که براى خوشگذرانى و تظاهر، از شهر و دیار خود بیرون رفتند نباشید و مردم را از پیمودن راه خدا باز مى‏دارند و خداوند به آنچه انجام مى‏دهند احاطه دارد.

خداى سبحان عوامل پیروزى حقیقى را، که از قدرت معنوى سر چشمه مى‏گیرد، این گونه بیان مى‏فرماید: پایدارى و استقامت هنگام رویارویى با دشمن، فرار نکردن از برابر دشمن، ارتباط با ذات بارى تعالى که اساس هر قدرت و توان در وجود انسان است، اطاعت از خدا و رسول او به وسیله پرهیز از گناه و انجام وظایف و دورى از نزاع و کشمکش و نفاق و جدایى که انسان را به ورطه شکست مى‏کشاند، صبر و شکیبایى بر دشوارى‏هاى میدان کارزار، آمادگى شرکت در جنگ بى‏آن‏که مغرور به قدرت خویش گشته و یا به آن فخر و مباهات نماید، و تنها در راه خدا مبارزه کند، نه براى کسب شهرت و خودنمایى، خداوند براى ابراز اهمیت صبر و شکیبایى در دستیابى به پیروزى مى‏فرماید:

فَاِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِئَهٌ صابِرَهٌ یَغْلِبُوا مِئَتَیْنِ وَاِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ اَلْفٌ یَغْلِبُوا اَلْفَیْنِ بِاِذنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصّابِرِینَ؛(3)

اگر صد نفر از شما صبر و پایدارى کنند بر دویست نفر و اگر هزار نفر شکیبایى به خرج دهند، به اذن خدا بر دو هزار نفر پیروز خواهند شد و خداوند با صبر پیشگان است.

در پایان یکى ازعناصر مهمى را که در تقویت روحیه معنوى نقش به‏سزایى دارد یادآور مى‏شویم و آن عبارت از اعتقاد و باور مومن به این است که افرادى که در راه خدا کشته مى‏شوند نمى‏میرند، بلکه در پیشگاه خداوند زنده‏اند و خداى متعال براى آنان پاداشى بس بزرگ مهیا فرموده است (قبلاً در ماجراى جنگ احد بدان اشاره کردیم).

پیروزى الهى
آن‏گاه که قدرت معنوى فزونى یافت و از ایمان به خدا و خالى بودن از هر گونه طمع‏ورزى به غنایم مادى، سرچشمه گرفت، پیروزى از ناحیه خداوند تحقق خواهد یافت. این قضیه را در روشن‏ترین شکل آن در ماجراى جنگ بدر ملاحظه مى‏کنیم، تعداد مسلمانان در جنگ بدر اندک بود و تجهیزات جنگى کمى داشتند، ولى دشمنانشان زیاد و داراى تجهیزات فراوان بودند، امّا در این نبرد مسلمانان به فرمان پیامبر خویش و براى جانفشانى در راه دفاع از عقیده و آرمان خود، نبرد نمودند. خداوند آنان را در قرآن به «اذلَّه؛ خوارشدگان» توصیف فرموده است. و انسان جز در حالت گرفتارى و ناتوانى ذاتى، احساس خوارى و ذلت نمى‏کند. خداى سبحان فرمود: «وَلَقَدْ نَصَرَکُمُ اللّهُ بِبَدْرٍ وَانْتُمْ اَذِلَّهٌ».

از اینجا بود که مسلمانان در روز جنگ بدر انتظار پیروزى نداشتند، مگر آن‏گاه که از طریق معجزه برایشان پیروزى به ارمغان آمد واین گفته خداى سبحان براین معنا دلالت دارد: «اِذ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجابَ لَکُمْ اَنِّى مُمِدُّکُمْ بِاَلْفٍ مِنَ المَلائِکَهِ مُرْدِفِینَ»(4).

از جمله آن موارد این بود که آنان با پیروزى بزرگى بر دشمن دست یافتند و براین باور بودند که این پیروزى عنایتى است از ناحیه خداوند و آنها تنها با قدرت و توان خود بدان دست نیافته‏اند: «فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلکِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَما رَمَیْتَ اِذ رَمَیْتَ وَلکِنَّ اللَّهَ رَمى‏».(5)

وقتى قضیه این چنین است، پیروزى جز از ناحیه خداوند میسر نیست، همان‏گونه که خداى سبحان فرمود: «وَمَا النّصْرُ الّا مِنْ عِنْدِ اللّهِ» و خداوند پیروزى و نصرت خویش را جز براى کسانى که نیّت خود را تنها براى او خالص گردانده باشند، ارزانى نمى‏دارد و در جنگ احد مسلمانان، نبرد را به فرمان خدا و رسول او آغاز نمودند و علایم و نشانه‏هاى نصر وپیروزى برایشان هویدا گشت و آن‏گاه که از فرمان رسول‏خدا(ص) سرپیچى کردند و اهتمام آنها به جنگ، به جز عدّه‏اى اندک و انگشت شمار، دستیابى به غنایم گردید، بدین ترتیب پس از پیروزى طعم تلخ شکست را چشیدند.