تحقیق درباره خداوند یکتاست

مقدمه:
توحید، شاخه‏هاى مختلفى دارد. یکى از شاخه‏ هاى توحید، توحید ذاتى است توحید ذاتى بدین معناست که ذات خداوند یکتاست و شریکى ندارد. در قرآن مجید به توحید ذاتى به طور مستدل اشاره شده است.در اینجا برخى از این آیات با تفسیر حضرت علامه طباطبایى (ره)تقدیم مى‏گردد.

قل من رب السموات و الارض قل الله قل ا فاتخذتم من دونه اولیاء لا یملکون‏لانفسهم نفعا و لا ضرا.

این آیه بخاطر اینکه رسول خدا را فرمان مى‏دهد به اینکه با مشرکین احتجاج کند، درحقیقت به منزله خلاصه آیات سابق است.

زیرا آیات سابق با روشن‏ترین بیان این معنا را خاطرنشان مى‏کردند که: تدبیر آسمانهاو زمین و آنچه در آنها است با خداست، همچنانکه خلقت و پیدایش آنها از او مى‏باشد، و اوست مالک آن‏چیزهایى که خلایق بدان نیازمندند، و تدبیر آنها هم ناشى از علم و قدرت و رحمت اوست، وهر چیز غیر از او مخلوق و مدبر)به فتح با)است و مالک هیچ نفع و ضررى براى خود نیست.و این بیان‏نتیجه مى‏دهد که تنها او رب است و بس.

اینک بعد از آن بیان، به پیغمبرش دستور مى‏دهد که نتیجه آن را بر مشرکین مسجل‏نموده، بعد از تلاوت آیات سابق و روشن شدن حق از ایشان بپرسد: من رب السموات‏و الارض – کیست آنکه مالک و مدبر بر امر آسمانها و زمین و موجودات در آنها است؟آنگاه‏دستورش مى‏دهد که خودش در جواب بگوید: الله، چون مشرکین معاند و لجباز بودند و حاضرنبودند به آسانى به توحید و یگانه بودن رب اقرار کنند، علاوه بر این بطور تلویح مى‏فهماند که‏مشرکین حجت و استدلال سرشان نمى‏شود، و حرف به خرجشان نمى‏رود.

آنگاه به کمک آن نتیجه، نتیجه دومى را گرفته که مساله بطلان شرک آنان را به روشن‏ترین‏بیان اثبات مى‏نماید، و آن نتیجه این است که: مقتضاى ربوبیت‏خدا – که با دلائل سابق اثبات شد -این‏است که خود او مالک نفع و ضرر باشد، پس هر چه جز اوست مالک نفع و ضررى براى خود نیست تا چه‏رسد براى غیر خود، پس اتخاذ ربى غیر از خداى تعالى، و فرض اینکه غیر او کسانى اولیاى امور بندگان‏باشند، یعنى مالک نفع و ضرر ایشان باشند، در حقیقت فرض اولیائى است که اولیاء نباشند، چون‏گفتیم اولیاى مفروض، مالک نفع و ضرر خود نیستند تا چه رسد به نفع و ضرر دیگران.

این است آن معنایى که از تفریع جملهقل ا فاتخذتم من دونه اولیاء لا یملکون‏لانفسهم نفعا و لا ضرابر آیات سابق استفاده مى‏شود، و غرض از تفریع مذکور همین است، ومعناى آن این است که وقتى خداوند سبحان رب آسمانها و زمین باشد دیگر اعتقاد و ادعاى(توحید خالق به معناى توحید رب است و با اعتقاد به وحدانیت‏خالق، اعتقاد به ربوبیت ارباب و آله مورد ندارد)اینکه غیر خدا چیزهاى دیگرى اولیاء باشند ادعائى است که خودش تکذیب کننده خود است، و معنایش این است که در عین داشتن ولایت، ولایت نداشته باشند، و این خود تناقض صریح‏است به اینکه اولیائى غیر اولیاء و اربابى بدون ربوبیت باشند.

و اگر در آنچه گذشت که گفتیم آیه مورد بحث به منزله خلاصه‏گیرى از آیات قبلى‏است دقت کنیم خواهیم دید که برگشت مفاد آیه همانند این است که بگوئیم :حال که آنچه‏گفتیم معلوم شد، بگوئید ببینیم کیست پروردگار آسمانها و زمین غیر از خدا؟آیا هنوز هم غیر ازخدا اولیائى که مالک نفع و ضررى نیستند مى‏گیرید؟

و اگر بجاى جمله بالا فرمود: بگو آیا هنوز هم…و خلاصه بجاى تفریع، پیغمبرش‏را دستور مى‏دهد که چنین و چنان بگو، و چند بار هم کلمهبگورا تکرار کرده بدین منظور بوده‏که بفهماند مشرکین با پلیدى جهل و عنادى که دارند لایق این نیستند که خدا ایشان را مستقیمامورد خطاب قرار دهد، و این خود از لطائف نظم قرآن کریم است.

قل هل یستوى الاعمى و البصیر ام هل تستوى الظلمات و النور.

بعد از آنکه در آیات قبل حجت را بر مشرکین اتمام نمود در این آیه به رسول خدا)ص)دستور مى‏دهد که این دو مثال را براى ایشان بزند، با یکى حال مومن و کافررا بر ایشان مجسم سازد و بفرماید: کافر که با وجود تمامیت‏حجت‏حق و با وجود آیات بینات، تسلیم حق نمى‏شود، با همان حجتها کور مى‏شود، و مومن با همان آیات بینات بینا مى‏شود، وهیچ عاقلى این دو را یکسان نمى‏داند.و با دومى وضع ایمان و کفر را بیان کند و بفرماید: کفربه حق، ظلمات است، و ایمان به حق، نور است، و هیچ عاقلى کافر را که در آن ظلمات، ومومن را که در آن نور قرار دارد مساوى نمى‏داند.