مقاله طلاق نیکو، درمان خانواده ‏هاى نابسامانِ اصلاح ‏ناپذیر

سرآغاز
خواهر و برادر عزیز که در زندگى زناشویى اختلاف دارید، در دو فصل گذشته، راههاى ایجاد صمیمیت، صلح، سازش و برکندن ریشه‏هاى اختلاف و تشنج خانوادگى را خواندید. در این قسمتِ آخرین، سخن ما با زن و شوهرهایى است که متاسفانه نتوانسته‏اند با هم کنار بیایند و زندگى زناشویى آنان کانون جدالِ پیوسته و عارى از عشق، همراهى، همدلى و همگرایى است. خانواده‏هایى که هیچ کدام از زن و شوهر یا یکى از آنها حاضر نیست به سوى همگرایى و رفع کدورت‏ها و به وجود آمدن صمیمیت قدمى بردارد یا یکى از آنها به انحراف‏هایى مبتلا شده و تداوم همسرى با او پذیرفته نیست یا پیوند آنان از ابتدا نادرست بوده و اصلاح‏پذیر نمى‏باشد و تداوم آن جز شکنجه و درگیرى روحى، ثمره‏اى ندارد.

به این برادران و خواهران عرض مى‏کنیم حالا که نتوانسته‏اید و نمى‏توانید زندگى زناشویى خود را به نیکویى ادامه دهید، دست‏کم در انتخاب راه دوم یعنى طلاق و جدایى راه نیکو و محترمانه پیش گیرید.

طلاق ضرورتى انکارناپذیر
برخى از ادیان تحریف‏شده کنونى و بعضى ملت‏ها بُریدن پیوند زناشویى و طلاق را جایز نمى‏دانند و زن و شوهر را موظف مى‏شمارند تا آخر عمر به زندگى زناشویى خود در هر وضعى ادامه دهند! در دیانت مسیحى کنونى عقد ازدواج قابل بُریدن نیست و فقط مرگ مى‏تواند آن را از بین برد. کلیسا به استناد کتب مقدس خود منع طلاق را به دین مسیح نسبت مى‏دهد. منع، یک استثنا (زنا) دارد و آن را مجوّز طلاق مى‏شمرند.

کاتولیک‏ها با تعبّد و پاى‏بندى به آموزه‏هاى انجیل، به هیچ روى طلاق را جایز نمى‏دانند؛ حتى اگر زوج مبتلا به جنون، عادات خلاف اخلاق [= سادیسم] و اعتیاد به مشروبات الکلى شده باشد. ازدواج با زنى که از چنین شوهرى طلاق بگیرد، در حکم زنا مى‏باشد.

هندوها مانند کاتولیک‏هاى مسیحى، طلاق را جایز نمى‏دانند و گمان‏شان آن است که عقد ازدواج زن و مرد در آسمان‏ها بسته مى‏شود و رهایى از آن جایز و امکان‏پذیر نیست.
در کشورهاى اروپایى نیز در قرن‏هاى گذشته طلاق مجاز نبود و قانون طلاق در این کشورها از قوانین جدید است. در فرانسه تا پیش از انقلاب کبیر، طلاق قانونى نبود و براى موارد اضطرارى، جدایى جسمانى موقت تجویز مى‏شد، یعنى زن و مرد موقتا جدا شده و در خانه‏هاى جداگانه زندگى مى‏کردند اما تعهدات زناشویى جز وظیفه انفاق توسط شوهر و وظیفه تمکین از سوى زن، برقرار بود. هیچ کدام حق نداشتند همسر اختیار کنند و ارتباط نامشروع آنان قابل پیگیرى بود. جدایى موقت، حداکثر سه سال بود و پس از آن زن و مرد ناچار بودند با یکدیگر زندگى کنند.

پس از انقلاب کبیر، دولت فرانسه قانون طلاق را پذیرفت و بیشتر دولت‏هاى غربى پس از فرانسه این قانون را اعمال کردند. در انگلستان از 1236ش ـ 1857 طلاق امکان‏پذیر شد.
طلاق یک ضرورت انکارناپذیر است و بسیارى از متفکران غربى آن را پذیرفته‏اند. «انریکوفرى» استاد دانشگاههاى رم و بروکسل مى‏گوید:
قبول طلاق در بسیارى از موارد از تعدد زوجات، زناى محصنه و آدم‏کشى ممانعت به عمل مى‏آورد.

«برتر اندراسل» اظهار مى‏دارد:
زناشویىِ ناگسستنى، عامل اصلى زناکارى مى‏باشد.
«بنتام»، قانونگذار انگلیسى، در نپذیرفتن منع طلاق توسط کشورهاى غربى مى‏گوید:
در بیشتر کشورهاى متمدن جهان همزمان با مسئله پیوند زناشویى گویا سعى مى‏کنند مردم را از ازدواج دور سازند، چرا که مَنع و جلوگیرى از طلاق باعث جلوگیرى از ورود به ازدواج مى‏باشد. اگر بیزارى، نفرت، دشمنى و شقاق حاصل شود، بستن زن و شوهر با زنجیر اجبار براى ادامه زندگى بهتر است یا انحلال پیمان زناشویى و دادن فرصت به آنان براى پایه‏گذاردن زندگى جدید و نوین دیگرى بر پایه‏هاى محکم؟ آیا قلب‏هاى آنها بر اثر نفرت و دشمنى از هم بپاشد و علیه همدیگر توطئه کنند، بهتر است یا تبدیل [و جایگزین کردن [همسر مخاصم با همسرى دوست؟

اسلام با همه تاکید و توصیه‏اى که بر استوارى خانواده، ارزشمندى ازدواج و ناپسند بودن طلاق دارد، در جاى خود و در کانون‏هایى که جز اختلاف، درگیرى، نفرت و انزجار، ثمرى ندارد، طلاق را روا دانسته، بلکه توصیه کرده است. اگر نتیجه و حکمت ازدواج از پیوند و وصلتى حاصل نگردد، بلکه عکس نتیجه دهد، اصرار بر تداوم آن با هیچ معیارى پذیرفته نیست. فلسفه ازدواج افزون بر تولید نسل و تربیت فرزندان صالح، ایجاد کانون صفا، آرامش و لذت و کامجویى زن و شوهر است. وقتى ازدواج کانون آرامش و لذت براى زن و شوهر را فراهم نگرداند و فرزندان صالح و تربیت‏شده‏اى نتیجه آن نباشد، بُریدن آن پسندیده‏تر از تداوم آن است.

طلاق و جدایى، سرانجامِ ناسازگارى مرد است یا زن. در جایى که مرد خواستار طلاق است و به زندگى با همسرش رضایت نمى‏دهد، پس از توصیه‏هاى فراوان به گذشت، همراهى و سازش، خطاب به او
تصریح شده:

«یا به پسندیدگى، آنان را در قید همسرى نگه دارید یا با احسان و نیکى آنان را رها کنید و بر شما روا نیست از آنچه به آنان (مهریه) داده‏اید چیزى بستانید.»
«هر گاه زنان‏تان را طلاق دادید و مهلت‏شان [عِدّه آنان] سر آمد، یا آنان را به نیکویى نگه دارید یا به نیکویى و پسندیدگى رها کنید. مبادا آنان را در حباله نکاح خود نگه دارید تا به آنان زیان رسانید؛ هر کس چنین کند، به خویشتن ستم کرده است.»

در آیات بالا دو راه براى مردانى که سرِ ناسازگارى دارند، گفته شده است: تداوم صحیح و نیکوى زندگى یا جدایى پسندیده؛ همین که طلاق را با قید «معروف» و «احسان» به عنوان راه دوم نشان داده، دلالت بر صحیح، جایز و پسندیده بودن آن دارد، گرچه تداوم صحیح زندگى از طلاق نیکوتر و پسندیده‏تر است، ولى جدایى با در دیانت مسیحى کنونى عقد ازدواج قابل بُریدن نیست و فقط مرگ مى‏تواند آن رااز بین برد.

کلیسا به استناد کتب مقدس خود منع طلاق را به دین مسیح نسبت مى‏دهد.
رعایت ضوابط و حقوق شرعى، بهتر از تداوم زندگى با نارضایتى و اجبار و همراه با اختلاف و نفرت است.
در مورد طلاق ناشى از ناسازگارىِ زن مى‏فرماید که ابتدا سعى کنید با راههاى مختلف همسر خود را به زندگى برگردانید و علاقه‏مند سازید. اگر موفق نشدید، به داور و حَکَم متوسل شوید و از افراد صالح و توانمند براى رفع اختلاف کمک بگیرید. چنانچه آن هم نتیجه نداد و زن دید نمى‏تواند شرایط همسرى را رعایت کند و مرد هم احتمال داد که نتواند زنِ بى‏میل و متنفر از زندگى را به خوبى و درستى نگه دارد، روا است زن فدیه دهد (مَهرش را ببخشد) و مرد فدیه بگیرد و از هم جدا شوند.

جالب است که قرآن در دو مورد وعده داده که زن و مرد را توانگر مى‏سازد و گشایش خود را بر آنان مى‏گشاید، نخست هنگام ازدواج:
زنان و مردانِ مجردتان را همسر دهید، اگر فقیر و محتاج باشند، خداوند از فضل و بخشش خود، آنان را توانگر خواهد ساخت و خداوند وسعت‏دهنده آگاه است.

دوم به هنگام لزوم جدایى و پسندیده بودن طلاق:
اگر زن و شوهر [ناسازگار] از یکدیگر جدا شوند، خداوند هر دو را به کمال فضل خویش بى‏نیاز و توانگر مى‏سازد که خداوند وسعت‏دهنده آگاه است.
این بیان‏ها دلالت دارد طلاق گرچه ناپسند و مکروه است، اما در جاى خود اقدامى پسندیده و صحیح مى‏باشد و اگر درست صورت پذیرد، بحران‏زا نخواهد بود، بلکه از بحران‏هاى خانوادگى جلوگیرى خواهد کرد. شخصى خدمت رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد: همسرم هیچ دستِ خیانتى را که به سوى وى دراز شود، رد نمى‏کند؛ یعنى زنِ منحرف و بى‏مبالاتى است و براى ناموس خود حیا و عفت ندارد، رسول خدا(ص) فرمود: «او را طلاق بده.»

وقتى زن دادن یا ازدواج کردن با کسى که شرابخوار، بى‏نماز نکوهش شده و یا ازدواج با فرد بى‏اعتقاد به مبدا و معاد یا دشمن اهل بیت است، جایز نیست، تداوم همسرى با کسى که چنین خصلت‏هایى یافته، نیز مورد سوال و پاره‏اى موارد شرعا جایز نمى‏باشد. امام باقر(ع) همسرى داشت که مورد توجه و محبت حضرت بود، ولى امام به رغم میل خود، او را طلاق داد. یکى از دوستان حضرت که از محبوب بودن آن زن نزد امام آگاه بود، وقتى از طلاق وى خبردار شد، علت جدایى را از امام پرسید، حضرت جواب داد:

«صحبت از [جدّم] على بن‏ابى‏طالب به میان آمد و آن زن، امام را عیب‏دار معرفى کرد [و معلوم شد که کینه امام را در دل دارد[ خوش نداشتم سنگى از سنگ‏هاى جهنم را به سینه‏ام بچسبانم.»

طلاق ناپسند
آنچه نکوهیده و ناپسند است، طلاق بدون توجیه و دلیل معقول و از سرِ هوس، زیاده‏طلبى و شهوترانى است. اگر طلاق‏هاى هوسناک و برخاسته از عوامل اجتماعى ریشه‏کن شود، طلاق‏هاى لازم و ضرورى به حدى نیست که بحران‏زا گردد. در سده‏هاى گذشته در کشورمان و حتى در کشورهاى دیگر، طلاق بحران نبود، زیرا محدود و معدود بود اما متاسفانه در چند دهه اخیر طلاق به عنوان یک چالش جدى اجتماعى مطرح شده و از عوارض و پیامدهاى تمدن جدید مى‏باشد.

زندگى ماشینى و تمدن غربى (که با هجوم بى‏امان خود در صدد چیرگى بر جهان مى‏باشد) افراد را به سوى زندگى انفرادى و فرهنگ لذت‏طلبى و رهایى از مسئولیت گرایش مى‏دهد، به طورى که فرد حتى نسبت به همسر، برادر، پدر، فرزند و بستگان خویش احساس همگرایى و علاقه ندارد.

از طرف دیگر با خدایش نیز بیگانه است و «اللّه‏» را نمى‏شناسد تا قلبش به یاد او آرام گیرد و به دستور او نسبت به دیگران احساس مسئولیت نماید. ناچار به گوشه‏اى خزیده و در خود فرو مى‏رود یا مانند درنده‏اى در فکر استفاده بردن از همه، لذت‏طلبى حداکثرى و به کار گرفتن همگان در خدمت خواسته‏ها و امیال خود مى‏باشد! این گونه است که طلاق‏ها زیاد مى‏گردد و بحران جدایى خودنمایى مى‏کند! بیان گرانقدر رسول خدا(ص) مربوط به طلاق‏هاى چنینى است: